Devet ujedinitelja Beograda

Beograd je grad koji leži na ušću dveju velikih reka – Save i Dunava. Kako se sam grad širio, tokom vekova, Beograđani su imali zadatak da premoste ova dva impozantna vodena toka.

Mostovi su svedoci da Beograd i nije imao sreće tokom mnogobrojnih ratova koji su tutnjali ovim prostorima. Grad je bio rušen i obnavljan, kao i njegovi mostovi. Vremenom su takođe izgrađeni i neki novi prelazi preko vode, a Beograd ih danas ima ukopno devet.

S obzirom na prošlost, koja ponekad nije bila sjajna po njih, treba da ukažemo veliko poštovanje našim mostovima.

Počećemo od najstarijeg, Železničkog mosta.

Prvi most koji je spojio Srbiju sa Evropom otvoren je 20. avgusta 1884. godine. Prva polovina ove građevine bila je srpska, a druga je pripadala austrougarskoj. Dug 462 metra, a težak 7. 200 tona, oslanjao se na šest kamenih stubova.

Rušen je čak četiri puta. Prvi put ga je, na samom početku Prvog svetskog rata, vojska minirala u toku odbrane od prodora austrougarske armije. Most na kom se pritom nalazio voz, tada se urušio na mađarski brod koji je u tom trenutku prolazio ispod njega. Cela brodska posada je poginula u ovoj nesreći.

Obnovljen je 1919. godine da bi ga potom, tokom Drugog svetskog rata, ponovo zadesila tužna sudbina. Most je miniran u noći između 10. i 11. aprila 1941. godine, zajedno sa još druga dva beogradska mosta. Istorija se ponavlja, most se urušio na vojni brod Tanasko Rajić, koji je plovio ka Ostružnici sa posadom od 110 vojnika od kojih je njih 95 stradalo. Za vreme istog rata, most je ponovo obnovljen i nazvan ”Most generala Vila”. Tada se koristio isključivo za potrebe okupatorske vojske. Po završetku oružanog sukoba, rušen je od strane nacističke vojske u toku povlačenja.

Današnji stari Železnički most, izgrađen po završetku Drugog svetskog rata tokom ratne reparacije, važio je za jedini most preko Save, sve do izgradnje Novog železničkog mosta 1979. godine. Preko njega saobraćaju vozovi na relaciji Srem – Beograd. Poslednja rekonstrukcija mosta se desila 1986. godine, uz manje dorade tokom 1995. i 1996. godine.

Brankov most

Prvobitno ime ovog mosta bilo je ”Most kralja Aleksandra Karađorđevića”, zvanično prvi drumski most. Otvoren je 16. decembra 1934. godine. Povezivao je obale Save. Bio je to veličanstven viseći most. Oslonjen na dva armirana betonska stuba u srpsko vizantijskom stilu, dok su užad od čelika održavala celu konstrukciju. Morao je biti sagrađen bez stubova nosača u sredini pošto se nalazi u blizini pristaništa gde je moralo biti neophodno obezbediti uslove za nesmetano okretanje brodova.

Nažalost i ovaj most je pretrpeo posledice rata. Tokom bombardovanja od strane nacističke Nemačke 1941. godine delimično je srušen, a potpuno uništenje doživeo je 1944. godine za vreme američkog bombardovanja Beograda.

Biva obnovljen 1955. godine i dobija ime ”Most bratstva i jedinstva”. Međutim, to ime nije bilo baš prihvaćeno u narodu. Te konačno ime dobija kao ”Brankov most”. Većina ljudi danas misli da je ovaj most dobio baš ovo ime pošto se  nastavlja na istoimenu ulicu koja vodi ka samom centru grada. Međutim, ulica nosi ime po Branku Radičeviću, dok most nosi ime po Branku Ćopiču, koji je izvršio samoubistvo skočivši upravo sa ovog mosta. Tako je vremenom isti most postao čuven i po velikom broju samoubistava. Na vikipediji postoji podatak da svake godine oko 40 ljudi reši ili pokuša da izvrši samoubistvo skočivši sa Brankovog mosta.

Elem, vratimo se na malo vedriju istoriju vezanu za ovaj most. Verovatno niste znali da Brankov most čine zapravo dva samostalna mosta blizanca. Jedan vodi u pravcu Novog Beograda i on je stariji 15 godina od svog blizanca koji vodi ka centru grada. Pošto je kapacitet mosta postao premali, nakon tih 15 godina upotrebe desila se izgradnja novog brata blizanca. Konstrukcijom sa donje strane ispod koje prolazi šetalište može se uočiti njihova razlika, dok je samim prelaskom preko mosta to gotovo nemoguće.

Pančevački most

Do nedavno, Pančevački most je bio jedini na teritoriji grada Beograda koji je spajao obale Dunava, dok nije sagrađen Pupinov most. Kao i ostali mostovi, “Pančevac” je takođe menjao imena i bio rušen kroz istoriju. Prvobitno ime ovog mosta bilo je ”Most Kralja Petra II Karađorđevića”, a otvoren je 1935. godine. Takođe, istrajao je do Drugog svetskog rata, kada je srušen od strane vojske Jugoslavije u noći između 10. i 11. aprila 1941. godine. Nemačka vojska ga je popravila za sopstvene potrebe, a zatim ponovo biva oštećen tokom bombardovanja 16. aprila i 3. septembra 1944. godine.

Uobičajeno od strane Nemačke vojske, za vreme povlačenja, iste godine, srušila je i ovaj most. Samo jedan stub je preživeo od sedam koliko ih je bilo.

Most je kasnije obnovljen u okviru ratne reparacije. Na izgradnji su učestvovali pripadnici Crvene Armije, kao i nekoliko Nemačkih preduzeća, što je, moramo priznati, pomalo ironična činjenica. Most je ponovo pušten u saobraćaj 1946. godine, simbolično na Dan republike 29. novembra. Traku je presekao Josip Broz Tito i nazvao ga “Most Crvene Armije”. Što se novije istorije tiče, Pančevački most je jedini most preko Dunava koji nije srušen za veme NATO bombardovanja.

Gazela

Zasigurno se ističe kao najprometniji od svih mostova, ujedno prednjači u jutarnjim i popodnevnim gužvama. Projektovana je za prelazak do 40.000 vozila dnevno, međutim ovaj most danas pređe više od 165.000 vozila. Pomenuti most je tekođe poznat jer je,  zbog svoje konstrukcije, bio jedinstven u svetu. Naime, radi se o kombinaciji sistema grede i luka, načinu izrade koji je prvi put je primenjen baš na ovom mostu. Gazela je gređena kao deo auto-puta “Bratstvo i jedinstvo” u periodu od 1966. do 1970. godine. Pre puštanja u saobraćaj bila je testirana od strane vojske uz prenos na Televiziji Beograd.

Preko mosta je istovremeno prešao veliki broj kamiona natovarenih šljunkom, kao i vojnih transportera za balističke rakete. Otuda šale Beograđana kako su vozači kamiona za svaki slučaj dobili ronilačka odela da im se nađu. Nakon uspešnog testiranja, most je pušten u saobraćaj 4. decembra. Ime “Gazela” dodelio je predsednik konkursne komisije za izgradnju mosta Đorđe Lazarević, kada je rekao da je – “ovaj most preskočio Savu kao gazela u skoku”.

Josip Broz Tito je presekao traku na otvaranju nakon čega je krenula kolona vozila. Dugogodišnja nebriga dovela je do propadanja mosta, te je 2010. godine uočena pukotina na glavnom nosaču koja je sanirana, a ceo most obnovljen. Poslednje testiranje opterećenja Gazele izvršeno je leta 2012. godine, kada je most bio zatvoren cele jedne noći i preko njega je prešlo 36 kamiona težine oko 25 tona. Test je uspešno prošao.

Tramvajski most

Nakon što je Jugoslovenska vojska srušila sve mostove radi sporijeg prodora nemačke vojske u Beograd, Nemci su došli do rešenja da spoje “svoju” teritoriju sa Beogradom. Sagradivši most, nazvali su ga “Most princa Eugena”, dok su ga Beograđani zvali Švabski most. Nama je danas poznat kao Stari savski ili Tramvajski most. Međutim, u toku povlačenja Nemačke vojske, strašne sudbine rušenja od strane protivničke vojske koja se povlačila 1944. godine, spasio ga je Milan Zarić.

Milan je bio učitelj koji je posedovao znanje deminiranja u Balkanskim ratovima, kao i Prvom svetskom ratu u kom je preživeo povlačenje preko Albanije. Stanovao je u Kaluđerici odakle mu se pružao pogled na most, tako je mogao videti kako Nemci miniraju most zbog povlačenja. Na sopstvenu inicijativu se sa grupom vojnika cuvene Crvene armije 20. Oktobra uputio ka mostu. Zapaljenu žicu detonatora je presekao ašovom, samo on je znao njen položaj. Bio je napadnut od strane Nemaca sa druge strane obale, međutim Sovjetska vojska je preuzela bitku za most i sačuvala ga od rušenja. Obnavljan je od 1964 – 1969. godine.  Ostao je jedini most u Evropi koji Nemci nisu srušili tokom povlačenja.

Ostružnički most

Tranzitni most Ostružnica povezuje gradske opštine Čukarica i Surčin i predstavlja važnu tačku na beogradskoj obilaznici. Gradnja mosta je počela 1990. godine, međutim, zbog sankcija i loše ekonomske situacije u zemlji, završen je tek 1998. godine. Naredne 1999. godine biva srušen u NATO bombardovanju. Potpuno je obnovljen 2004. godine, a 2006. godine pušten je u saobraćaj.

Most na Adi

Ovaj mlađani most povezuje opštine Novi Beograd i Čukaricu. Namenjen je za drumski i šinski saobraćaj. Zvanično spajanje ovih opština dogodilo se 8. avgusta 2011. godine. Prva urbanistička skica Beograda sa mostom preko Ade Ciganlije urađena je davne 1923.godine od strane Đorđa Kovaljevskog. U to doba, kada je Beograd poprimao izgled evropskih metropola, futuristički planeri predvideli su pojedine deonice saobraćajnice koje mi danas zovemo Unutrašnji magistralni poluprsten. Gradnja ovog mosta zainteresovala je televiziju “Discovery” koja je u sklopu svog ciklusa o ljudskim dostignućima i graditeljskim poduhvatima uvrstila i naš most preko Ade.

Za sada je jedini most na svetu koji ima samo jedan pilon i specifičnu asimetričnu konstrukciju. Zasigurno možemo reći da je postao jedan od simbola Beograda. U novogodišnjoj noći između 31. decembra 2011. i 1. januara 2012. godine, svečano je otvoren u ponoć uz vatromet, nakon kog je upaljena i javna rasveta, kao i dekorativno osvetljenje.

Pupinov most

I za kraj, najmlađi most koji, preko Dunava, povezuje Zemun i Borču. U početku je zbog učestvovanja jedne kineske firme u njegovoj izgradnji, u narodu prozvan “Kineski most”. U oktobru 2014. godine, Skupština grada ga je preimenovala u Pupinov most. Otvoren je iste godine i predstavlja tek drugi most na Dunavu, posle “Pančevca”.

Beograd je grad koji je i pored devet mostova poznat po saobraćajnim kolapsima, međutim morate se složiti da svaki most ima svoju priču i istoriju koja ga čini posebnim i veoma značajnim za ovaj grad.

Naslovna fotografija: kcb.org.rs

Save